Đức Thánh Cha Phanxicô nói: “Thiên tài toàn diện và người phát minh ra Cuộc cá cược Pascal xứng đáng được chúng ta chú ý” Nhà toán học, triết học và hộ giáo người Pháp, Blaise Pascal (1623-1662) đã chào đời cách đây 400 năm. Lễ kỷ niệm ngày sinh của ông gần đây đã được Đức Thánh Cha Phanxicô tưởng nhớ trong một tông thư có tựa đề Sublimitas et Miseria Hominis (“Sự vĩ đại và khốn cùng của con người”)—phản ánh một trong những chủ đề trong tác phẩm của Pascal.
Các giáo hoàng gần đây, chẳng hạn như Gioan Phaolô II và Bênêđictô XVI, đã thể hiện sự đánh giá cao đối với Pascal, và vào năm 2017, Đức Thánh Cha Phanxicô được cho là đã nói rằng ông “xứng đáng được phong chân phước”.
Tông thư dài 5.400 từ của Đức Thánh Cha là một tác phẩm thú vị, đáng đọc. Các tài liệu của giáo hoàng như thế này thường được viết ẩn danh, và sau đó giáo hoàng biến các từ thành của mình khi ký và ban hành tài liệu. Điều này có lẽ cũng đúng với bức thư này, và rõ ràng là người soạn thảo nó biết rất rõ về cuộc đời và suy nghĩ của Pascal. Đó là một tài liệu có chất lượng tốt!
Ít nhất là trong giới Công giáo, ngày nay Pascal được biết đến nhiều nhất nhờ hai điều: các Bức thư Tỉnh Dòng của ông, là sự bảo vệ đối với những người theo thuyết Jansen chống lại các đối thủ Dòng Tên của họ, và Pensées (tiếng Pháp, “Suy tưởng”), bao gồm các ghi chú mà ông đã ghi chép lại để chuẩn bị cho một cuộc hộ giáo bảo vệ Đức tin Kitô mà ông muốn viết ra.
Tuy nhiên, những bài viết này đến từ giai đoạn sau của cuộc đời Pascal, và ông được nhớ đến bên ngoài giới Công giáo vì những đóng góp khác. Như trong Tông thư ghi chú, “vào năm 1642, ở tuổi mười chín, ông đã phát minh ra một cỗ máy số học, tổ tiên của máy tính hiện đại của chúng ta.”
Pascal cũng có những đóng góp trong các lĩnh vực khác, bao gồm vật lý (cụ thể là động lực học chất lỏng, nơi ông đề xuất định luật Pascal) và toán học (nơi ông có nhiều đóng góp, bao gồm cả việc trở thành một trong những người sáng lập ra lý thuyết xác suất).
Tông thư của Đức Thánh Cha Phanxicô đề cập ngắn gọn đến những đóng góp như vậy, nhưng nó tập trung vào sự phát triển cuộc đời của Pascal và Đức tin Kitô giáo của ông, vốn trở nên nổi bật hơn khi ông già đi.
Một bước ngoặt trong vấn đề này xảy ra vào đêm thứ Hai, ngày 23 tháng 11 năm 1654, khi Pascal 31 tuổi. Trong hai giờ—từ 10:30 tối đến 12:30 sáng—ông đã có một trải nghiệm thần bí sâu sắc dẫn đến việc hoán cải tôn giáo.
Sau đó, ông đã viết một loạt những suy nghĩ sâu sắc về trải nghiệm này trên một tờ giấy. Trải nghiệm đó có ý nghĩa như thế nào đối với ông được minh họa bằng việc sau đó ông đã mang theo tờ giấy bên mình, giữ nó trong lớp lót của áo khoác, nơi nó được phát hiện sau khi ông qua đời.
Những gì chúng ta biết về trải nghiệm thần bí mạnh mẽ này đến từ những tuyên bố ngắn gọn, trêu ngươi mà ông viết ra trên giấy. Bây giờ nó được gọi là Tưởng niệm và bản dịch tiếng Anh có sẵn tại đây.
Bức thư của Đức Thánh Cha Phanxicô thảo luận về các Thư Tỉnh Dòng và cuộc tranh cãi của phái Jansen đã gây ra chúng. Vì các tu sĩ Dòng Tên là mục tiêu của các Thư Tỉnh Dòng, nên thật thú vị để xem Đức Phanxicô – vị giáo hoàng Dòng Tên đầu tiên – nói gì. Ngài viết:
Trước khi kết thúc, tôi phải đề cập đến mối quan hệ của Pascal với thuyết Jansen…Cuộc tranh luận [giữa các tu sĩ Dòng Tên và những người theo trường phái Jansen] chủ yếu liên quan đến câu hỏi về ân sủng của Thiên Chúa và mối quan hệ giữa ân sủng với bản chất con người, đặc biệt là ý chí tự do của chúng ta. Pascal…được những người theo thuyết Jansen giao nhiệm vụ bảo vệ họ, nhờ kỹ năng hùng biện xuất sắc của ông. Ông đã làm như vậy vào năm 1656 và 1657, xuất bản một loạt mười tám tác phẩm được gọi là Thư Tỉnh Dòng…
Chúng ta nên nhận ra…rằng, giống như Thánh Augustinô đã tìm cách chống lại những người Pelagia vào thế kỷ thứ năm, những kẻ tuyên bố rằng con người có thể, bằng sức mạnh của chính mình và không cần ân sủng của Chúa, làm việc tốt và được cứu rỗi, thì Pascal, về phần mình, chân thành tin rằng mình đang chiến đấu với một thuyết Pêlagiô hoặc thuyết bán-Pêlagiô ngầm ẩn trong lời dạy của các tu sĩ Dòng Tên theo thuyết Molina…Chúng ta hãy ghi nhận Pascal với sự thẳng thắn và chân thành trong ý định của ông.
Đức Thánh Cha Phanxicô cũng đề cập đến các công trình hộ giáo của Pascal và tác phẩm nổi tiếng của ông, Pensées. Điều thú vị là ngài không đề cập đến phần nổi tiếng nhất của Pensées, đó là đoạn văn trong đó Pascal tìm cách giúp đỡ những người cảm thấy không thể lựa chọn giữa chủ nghĩa hoài nghi và Kitô giáo dựa trên bằng chứng.
Ông đề xuất cái được gọi là Cuộc cá cược của Pascal, trong đó ông đưa ra một cách sử dụng lý trí thực tế để quyết định giữa các lựa chọn khi một giải pháp có bằng chứng dường như không khả dụng. Về bản chất, Pascal lập luận rằng nếu chúng ta chấp nhận hoặc “đặt cược” vào chủ nghĩa hoài nghi và hóa ra chủ nghĩa hoài nghi đó là đúng, thì chúng ta cùng lắm chỉ thu được một lợi ích hữu hạn. Tuy nhiên, nếu chúng ta “đặt cược” vào Kitô giáo và hóa ra Kitô giáo là chân chính, thì chúng ta sẽ nhận được một lợi ích vô hạn. Do đó, chúng ta có lợi khi đánh cuộc rằng Kitô giáo là chân chính nếu chúng ta cảm thấy không thể quyết định dựa trên bằng chứng.
Cần lưu ý rằng vụ đặt cược này được thiết kế chỉ để quyết định giữa Kitô giáo và chủ nghĩa hoài nghi. Tuy nhiên, lý luận giống như cá cược có thể được áp dụng cho các lựa chọn tôn giáo khác. (Ví dụ, nếu chúng ta quyết định giữa luân hồi và quan điểm chúng ta chỉ có một mạng sống, thì tốt hơn là đánh cuộc rằng chúng ta chỉ có một mạng sống, vì vậy chúng ta cần tính đến cuộc sống này.)
Pascal trải qua cơn bạo bệnh cuối cùng vào năm 1662. Không lâu trước khi qua đời, ông nói rằng nếu các bác sĩ đúng và ông sẽ khỏi bệnh, ông sẽ cống hiến phần đời còn lại của mình để phục vụ người nghèo. Tuy nhiên, ông đã không hồi phục và đã nhận phần thưởng của mình ở tuổi ba mươi chín. Không rõ ông chết vì bệnh gì, nhưng lao phổi và ung thư dạ dày đã được đề xuất là nguyên nhân.
Thật là tốt khi thấy Pascal được công nhận vì những đóng góp của mình. Ông thực sự là một thiên tài, đồng thời là một người có niềm tin và sự sáng suốt sâu sắc. Ông rất đáng được các nhà hộ giáo đương thời nghiên cứu.
JIMMY AKIN (www.catholic.com)
Dịch: Giuse Bùi Xuân Trường