THÓI HƯ TẬT XẤU CỦA MỘT SỐ NGƯỜI VIỆT
Trong bối cảnh xã hội hiện đại, bên cạnh những giá trị truyền thống tốt đẹp mà người Việt luôn tự hào – lòng yêu nước, sự lễ phép, mến điều đạo đức, coi trọng tình nghĩa, cần cù, hiếu học – vẫn tồn tại không ít những thói hư tật xấu gây ra những hệ lụy tiêu cực trong đời sống cá nhân lẫn tập thể. Những thói hư xấu ấy không chỉ là khuyết điểm của một số cá nhân mà còn phản ánh những bất cập trong giá trị tinh thần của cả một dân tộc. Nếu ta không biết đối xử dịu dàng, kiên nhẫn và trân trọng chính mình, thì làm sao có thể mong đợi được sống trong một xã hội văn minh, hạnh phúc và đầy yêu thương? Điều đó càng trở nên cấp bách khi những người có quyền hạn và trách nhiệm lại không chịu lắng nghe lời phê bình, không dám tự nhìn nhận khuyết điểm của mình để từ đó cải thiện chất lượng cuộc sống chung.
Ở nhiều nơi, chúng ta thường nghe câu: “Ở đời chớ tưởng ai hiền – động vào mới biết ai hiền hơn ai; nhìn qua cứ tưởng thẳng ngay, nhưng thực ra làm chuyện ném đá giấu tay hại người.” Câu nói ấy như một lời cảnh tỉnh rằng, bề ngoài của mỗi con người không phản ánh đầy đủ bản chất nội tâm. Những người thường khoe khoang, nói khoác, hay dùng những lời ca ngợi quá mức về bản thân chỉ nhằm mục đích tạo dựng hình ảnh tốt đẹp trong mắt người khác, nhưng trong sâu thẳm lại là những người thiếu tự tin, luôn tìm kiếm sự công nhận từ bên ngoài. Chính vì vậy, khi người ta không biết dịu dàng với chính mình, họ sẽ dễ dàng trở nên thô bạo, không biết trân trọng và yêu thương bản thân, từ đó, họ lại áp đặt, kiểm soát người khác để bù đắp cho khoảng trống tinh thần của mình.
Một khía cạnh không kém quan trọng là sự thiếu kiên nhẫn đối với chính mình. Nếu mỗi người ta không biết cho mình thời gian để hồi phục, để suy ngẫm, và không biết tha thứ cho chính mình vì những sai lầm trong quá khứ, thì cuối cùng, những điều đó sẽ lan tỏa ra ngoài, khiến ta luôn vội vàng, hối thúc, không cho phép bản thân được sống trọn vẹn. Những người thiếu kiên nhẫn với bản thân thường có xu hướng cãi nhau, tranh cãi không cần thiết, thậm chí là công kích người nói nghịch ý của mình chỉ để chứng tỏ mình đúng. Điều đó không chỉ làm tổn thương người khác mà còn làm suy giảm giá trị của chính họ.
Một vấn đề khác không thể không nhắc đến là sự thiếu bình an nội tâm. Nếu bạn không tìm được sự an lạc, sự tĩnh lặng bên trong, thì mọi áp lực, mọi khó khăn nhỏ nhặt của cuộc sống đều có thể khiến bạn nổi nóng, bùng nổ cảm xúc và gây ra những xung đột không đáng có. Sự mất bình an nội tâm còn khiến bạn dễ bị ảnh hưởng bởi những lời bàn tán, những lời chỉ trích vô căn cứ từ người khác, khiến cho tâm hồn trở nên mệt mỏi và không thể sáng tạo. Ngược lại, khi bạn biết trân trọng và nuôi dưỡng sự bình an trong chính mình, bạn sẽ trở nên nhẹ nhàng, dễ chịu và có khả năng lan tỏa năng lượng tích cực đến với người khác.
Không có được tự do nội tâm – khả năng buông bỏ những ràng buộc vô ích, không bị chi phối bởi những định kiến hay sự áp đặt của xã hội – bạn sẽ luôn cảm thấy mình bị mắc kẹt, không thể phát triển, từ đó, lại có xu hướng kiểm soát, áp đặt người khác để bù đắp cho cảm giác bất lực của chính mình. Người không tự do nội tâm thường cố gắng định đoạt cách sống, cách suy nghĩ của người khác, và qua đó, họ không những làm hại đến người khác mà còn tự làm tổn thương bản thân. Sự tự do trong chính mình chính là nền tảng để xây dựng một tâm hồn vững vàng, để bạn có thể sống và cho đi một cách trọn vẹn.
Một trong những thói hư xấu đáng buồn nhất là khi ta không biết yêu thương chính mình. Nếu bạn không biết trân trọng giá trị của bản thân, bạn sẽ luôn chạy theo sự khen ngợi, công nhận từ bên ngoài, đến mức trở nên phụ thuộc và thiếu tự chủ. Người luôn tìm kiếm sự thừa nhận từ người khác thường không có được sự tự tin cần thiết để đối mặt với thử thách, và điều đó dẫn đến sự thất vọng, oán hận và thậm chí là những hành động ích kỷ. Chính vì vậy, nếu không có được sự yêu thương chính mình, bạn sẽ không bao giờ có thể dành trọn yêu thương cho người khác. Cách duy nhất để bạn có thể trao đi tình yêu chân thành là phải bắt đầu từ việc yêu thương và chăm sóc bản thân.
Ngoài ra, những người thiếu thừa nhận giá trị bản thân thường dễ dàng rơi vào vòng xoáy của sự tự ti, luôn cảm thấy mình không đủ tốt, không đủ xứng đáng. Họ có xu hướng tạo ra những giới hạn ảo, không dám nói “KHÔNG” khi cần thiết, và qua đó, liên tục bị lợi dụng hoặc cảm thấy bất mãn, oán hận. Khi bạn không biết cách thiết lập những ranh giới lành mạnh cho bản thân, bạn tự phản bội chính mình, và kết quả là, bạn sẽ luôn cảm thấy mệt mỏi, bế tắc và không bao giờ đạt được sự tự do tâm linh. Những hành động đó không chỉ gây hại cho bản thân mà còn lan tỏa ra môi trường xung quanh, tạo nên một xã hội thiếu sự tin tưởng và yêu thương.
Có thể nói rằng, những thói hư tật xấu này không chỉ tồn tại riêng lẻ trong cộng đồng người Việt mà còn là hiện tượng phổ biến ở nhiều nơi trên thế giới. Tuy nhiên, con số những người mắc phải những thói xấu ấy lại cao hơn rất nhiều trong bối cảnh xã hội Việt Nam hiện nay, đặc biệt là ở những người có quyền hạn và trách nhiệm. Những người này, thay vì biết lắng nghe và tự cải thiện, lại thường dùng quyền lực để áp đặt, để che đậy những khuyết điểm của mình. Họ không chịu tiếp thu những lời phê bình mang tính xây dựng, mà lại nhanh chóng tìm cách đổ lỗi cho người khác, tạo ra một môi trường làm việc và sống không lành mạnh, nơi sự ganh ghét, nghi kỵ và đối đầu luôn rình rập.
Những nhận xét của các nhà truyền giáo và nhà du ký từ xa xưa cũng cho ta thấy một bức tranh khá thực tế về những khuyết điểm của người Việt. Cristoforo Borri từng cho rằng, người Việt có xu hướng nóng tính và luôn háo mưu xin những thứ đẹp đẽ, dù chủ nhân không muốn cho. Alexandre de Rhodes nhận định rằng, “đặc điểm xấu chung của người Việt là thói mê tín dị đoan, ưa tin vào phép thuật của các thầy phù thủy.” Jean-Baptiste Tavernier, qua tập du ký của mình, còn ghi lại rằng “những mê tín của dân tộc này nhiều lắm, có thể viết thành một cuốn sách.” Khi người Pháp đến Việt Nam vào thế kỷ 19, các tài liệu cho biết người Việt thường có ba thói xấu chính: mê tín dị đoan, nát rượu và cờ bạc. Những nhận xét này, dù mang màu sắc định kiến của thời kỳ đó, nhưng vẫn là minh chứng cho những khuyết điểm tồn tại trong văn hóa, trong tâm hồn của một bộ phận người Việt. Nhà văn Jean Hougron từng nhận xét rằng, “người Việt nhu nhược, không có cá tính, biển lận, thích tố giác,” trong khi ông Palazzoli lại cho rằng, “người Việt nửa kín nửa hở, dè dặt dò xét, thiên về đa nghi, mưu mẹo, luôn thích chống đối rồi lại nhanh chóng buông bỏ.” Trong bài viết của Encyclopaedia Britannica năm 1911, người ta nhận xét: “Mặc dù thích nhàn hạ nhưng người An Nam chăm chỉ hơn những dân tộc láng giềng; họ tỏ ra kính trọng bề trên và cha mẹ, nhưng không chân thật và không có cảm xúc mạnh. Họ yêu quê hương, xóm làng và không thể xa nhà lâu. Những thói hư của họ gồm có cờ bạc, hút thuốc phiện, một chút kiêu căng và giả dối.” Những lời phê bình đó, dù có phần khắc nghiệt, nhưng lại là lời nhắc nhở về việc mỗi người cần tự nhìn nhận và cải thiện, đặc biệt là những người có vai trò lãnh đạo, những người cần gương mẫu để tạo nên một xã hội văn minh và hạnh phúc.
Vấn đề quan trọng hiện nay chính là: Liệu những người có quyền hạn và trách nhiệm trong xã hội, đặc biệt là trong giới lãnh đạo, có biết lắng nghe lời phê bình về mình để tự cải thiện, nâng cao chất lượng cuộc sống chung hay không? Nếu những người đứng đầu không dám tự phê bình, không dám nhìn nhận khuyết điểm của mình, thì làm sao họ có thể truyền cảm hứng và hướng dẫn người khác theo con đường của sự trung thực, của lòng nhân ái và của sự tự trọng? Sự phát triển của một quốc gia không chỉ phụ thuộc vào kinh tế hay chính trị mà còn phụ thuộc vào sự phát triển của nhân cách, của tinh thần và đạo đức của mỗi con người. Vì thế, mỗi cá nhân cần tự hỏi: “Tôi có đang sống đúng với giá trị của mình không? Tôi có biết yêu thương, trân trọng và bảo vệ bản thân để có thể trao đi yêu thương một cách trọn vẹn cho người khác không?”
Những điều ta làm cho chính mình, dù là nhỏ nhất – từ việc dành thời gian nghỉ ngơi, tự chăm sóc sức khỏe tinh thần đến việc tự học hỏi, tự rèn luyện nhân cách – đều là những điều ta cống hiến cho toàn thể xã hội. Ngược lại, bất kỳ điều gì ta làm vì cộng đồng, vì những người xung quanh, cũng là cách ta nuôi dưỡng và củng cố giá trị của chính mình. Vì thế, hãy luôn nhớ rằng, “Những gì bạn không làm được cho chính mình, bạn cũng không thể đem lại cho người khác.”
Để hướng tới một cuộc sống ý nghĩa hơn, chúng ta cần bắt đầu từ việc biết đối xử dịu dàng, kiên nhẫn và trân trọng chính mình. Chỉ khi bạn biết yêu thương bản thân, biết tạo lập những giới hạn lành mạnh cho tâm hồn và biết nói “KHÔNG” khi cần thiết, bạn mới có thể sống tự do và không bị áp đặt, kiểm soát bởi người khác. Đó là nền tảng để bạn có thể phát triển, tự tin và lan tỏa năng lượng tích cực đến mọi người xung quanh. Và quan trọng hơn, hãy ký thác đường đời cho Chúa và sống kết hiệp với Ngài. Sự hiện diện của Đấng Toàn Năng không chỉ mang lại cho bạn sự bình an, tự do nội tâm mà còn giúp bạn nhận ra giá trị thật sự của bản thân – một giá trị không đến từ sự công nhận của người khác mà đến từ tình yêu vô điều kiện của Thiên Chúa.
Trong hành trình sống của mỗi người, không ai có thể tránh khỏi những lúc cảm thấy bất an, tự ti hay mong muốn sự công nhận từ bên ngoài. Nhưng nếu bạn biết lắng nghe tiếng nói bên trong, biết nhìn nhận và cải thiện bản thân qua những lời phê bình chân thành, bạn sẽ dần dần tìm được con đường dẫn đến hạnh phúc đích thực. Hãy để mỗi hành động của bạn – dù là một nụ cười, một lời động viên, hay một cử chỉ quan tâm – trở thành minh chứng cho sự trân trọng, yêu thương và tôn trọng bản thân. Khi đó, không chỉ bạn sẽ được cống hiến cho chính mình, mà còn lan tỏa được sức mạnh của sự tự do nội tâm và lòng nhân ái đến với cả cộng đồng.
Cuối cùng, hãy tự nhủ rằng, sống hết lòng không chỉ là dâng hiến trọn vẹn cho những người xung quanh, mà còn là việc biết cho phép chính mình được sống trọn vẹn với giá trị nội tại của bản thân. Hãy cẩn trọng với những lời khen ngợi giả tạo và đừng để sự phụ thuộc vào đánh giá của người khác làm bạn quên đi việc chăm sóc và phát triển chính mình. Bởi vì, chỉ khi bạn biết yêu thương và tôn trọng chính mình, bạn mới có thể thực sự cống hiến cho cả thế giới – và đó chính là cách sống kết hiệp với Chúa, sống trong ánh sáng của ơn cứu độ và tình yêu thương vô bờ bến của Đấng Tạo Hóa.
Đời này, hãy để mỗi chúng ta bắt đầu từ chính mình, biết trân trọng những giá trị tốt đẹp của bản thân và sống một cách tự do, bình an. Khi làm được điều đó, mọi mối quan hệ, mọi công việc và mọi tương tác xã hội sẽ trở nên ý nghĩa và bền vững hơn. Hãy để lời dạy ấy in sâu vào tâm trí bạn: “Những gì bạn không làm được cho chính mình, bạn cũng không thể đem lại cho người khác.” Và từ đó, hãy sống trọn vẹn với chính mình, để rồi bạn sẽ có thể sống trọn vẹn với cả thế giới, trong tình yêu thương và sự kết hiệp với Chúa.
Lm. Anmai, CSsR