Làm thế nào mà Balthasar, một trong ba vị đạo sĩ lại trở thành da đen?

76

Họ đến mang theo các món quà là vàng, nhũ hương và mộc dược. Sự mô tả này về Ba Vị Đạo Sĩ, ba vua hoặc những bậc thông thái là những người đi theo ngôi sao đến với Chúa Giêsu mới hạ sinh, vẫn luôn mang lại cho các hoạ sĩ nhiều góc để phác hoạ ra các chiếc hộp, những chiếc chén và bình. Các bức hoạ cho thấy họ có đoàn tuỳ tùng gồm những người quản lý, các đầy tớ, những người lính và nhiều loại thú – một đoàn tuỳ tùng hoàng gia. Trong trang phục chỉnh tề nhất của họ, họ thực hiện đoạn đường băng qua các sa mạc và qua các núi đồi mà ánh sáng chỉ đường, những người lữ khách này đến với máng cỏ thấp hèn luôn luôn ở trong tình trạng chỉn chu tráng lệ.

Mặc dù Tin Mừng Mát-thêu không liệt kê tên của các cá nhân trong nhóm bộ ba này, nhưng chúng ta biết họ là Balthasar, Caspar và Melchior, nhờ vào một bản ghi chép tiếng Hy Lạp từ năm 500 AD. Chính trong thời kỳ tuổi trung niên của họ, mà họ được nâng từ hàng các chiêm tinh gia lên bậc vua. Một bản văn được cho là của Bậc Đáng Kính Bebe, một vị tu sĩ sử gia từ Northumbria, đã xác định Balthasar là da đen. Ngoài sự khẳng định của Bebe, thì có rất ít hình ảnh về một Balthasar da đen trước năm 1400, rất có thể vì những người Châu Âu trung cổ có ít khái niệm về người Châu Phi. Chỉ với thời gian bình sinh của Thời Phục Hưng mà màu sắc của Balthasar mới bắt đầu được phác hoạ về mặt thể lý. Thực ra, chủ đề mang tính lễ hội nhộn nhịp và vui tươi của việc “tôn kính” được gợi hứng từ một trong những phác hoạ phong phú nhất về người da đen trong nghệ thuật Châu Âu.

Bức Hoạ The Adoration of the Kings, c1510, (1938). Artist: Jan Gossaert (The Print Collector/Getty Images)
Bức Hoạ The Adoration of the Kings, c1510, (1938). Artist: Jan Gossaert (The Print Collector/Getty Images)

Bạn có thể có được sự nến trải điều này tại cuộc triển lãm Giáng Sinh chủ đề Sensing the Unseen (Cảm Nhận Điều Không Thấy) của Viện Bảo Tàng Quốc Gia London, vốn tạo ra một khung cảnh âm thanh để làm gia tăng Sự Tôn Kính Ba Vua, bức hoạ chi tiết cách tuyệt vời của Jan Gossaert of the Low Countries. Giữa việc cúi thấp của bò và tiếng kêu của những chiếc chuông, Balthasar nói: một bài thơ bởi nhà văn Anh – Nigeria Theresa Lola mang lại tiếng nói cho vị vua da đen này, một người khách lạ trong một vùng đất lạ. Lola hình dung ông đang suy tư về thật khác biệt biết bao, thật ý thức biết bao mà ông cảm nhận. “Đất dường như mở ra cái hàm của nó, hoặc để cắn hoặc để hôn lấy tôi – đôi mắt đôi cảm thấy lạc lõng. Tôi đoán biết cách sâu sắc, người ta phải nhìn cách sâu sắc”.

Sự chú ý của chúng ta được hướng sang đôi mắt trầm ngâm và gương mặt buồn của Balthasar trong cảnh tượng của Gossaert, được vẽ vào khởi đầu thế kỷ 16. Tuy nhiên, đôi khi tất cả những sự thêm thắt mang tính bổ túc âm thanh này cũng mang tính gây lo ra nhiều như sự gia tăng: bạn nhìn vào các màn hình thay vì tác phẩm, giữa một môi trường kĩ thuật số vốn không đủ rõ nét, chắc chắn là không rõ nét như bức hoạ. Nhưng việc tôn vinh Balthasar này nhấn mạnh một điều gì đó mới và mang tính cách mạng đã diễn ra trong nghệ thuật Phục Hưng, một điều vẫn làm cho vị đạo sĩ da đen vẫn được săn tìm ngày nay, hình ảnh của ông xuất hiện ở hàng triệu tấm thiệp mừng Giáng Sinh được gửi đi trên khắp thế giới, với chỉ một vài người ý thức về bức hình mà họ vừa mới đưa vào phong bì thật tuyệt vời biết bao.

Các hoạ sĩ vào thế kỷ 15 và 16 của Châu Âu chủ yếu tạo ra hình ảnh về Balthasar là một vị vua da đen. Việc xuất hiện của một nhân vật được phác hoạ da đen cách thực tế trong nghệ thuật Phục Hưng đã phản ánh một tuyên bố đã bị phớt lờ rất lâu của Bebe, nhưng sự rõ nét ngày càng tăng của các sắc tộc khác tại Châu Âu mà trước đó có rất ít khái niệm ở nơi nào khác. Điều này do bởi một sự thay đổi mang tính địa lý trong các biến cố toàn cầu như các chiếc thuyển Châu Âu, được lèo lái bởi người Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha, đã khám phá ra Đại Tây Dương và thiết lập việc mua bán – và nô lệ – bùng nổ nơi bờ biển Châu Phi. Phía sau nhữn lớp đất đen của hội hoạ đặt ra một sự tò mò mới về con người và các dân tộc: tư duy “nhân văn” của thời Phục Hưng vốn gợi hứng cho triết gia vĩ đại người Pháp là Montaigne tuyên bố rằng tất cả mọi tập tục và niềm tin toàn cầu là có giá trị ngang nhau. Điều đó cũng gợi hứng cho Shakespeare đưa một người hùng da đen lên sân khấu trong vở Othello.

Trong Bức Hoạ Tôn Kính Ba Vị Đạo Sĩ của Albrecht Dürer, được vẽ tại thành phố quê hương của danh hoạ này là Nuremberg vào năm 1504, một chàng thanh niên da đen với tóc ngắn và với quần bó màu đỏ đang đứng cách lịch lãm, tay cầm một chiếc chén vàng hình cầu chứa đầy mộc dược. Vị vua kế tiếp hướng nhìn vào món quà của mình – hoặc có lẽ là đôi chân của mình. Điều này tạo ra một cảm giác phấn khích đột ngột khi vị đạo sĩ tóc dài đứng ở giữa là một bức tự hoạ bản thân về chính bản thân Dürer lưỡng tính.

Chàng thanh niên quần bó màu đỏ trong bức The Adoration of the Magi 1504, by Albrecht Dürer (Print Collector/Getty Images)
Chàng thanh niên quần bó màu đỏ trong bức The Adoration of the Magi 1504, by Albrecht Dürer (Print Collector/Getty Images)

Điều đặc biệt mang tính thú vị là những việc phác hoạ về một Balthasar da đen này là một chọn lựa: những nét phác hoạ này hoặc là mang tính bắt buộc hoặc mang tính toàn cầu trong nghệ thuật Phục Hưng. Chẳng hạn tại Florence, thì vị đạo sĩ da đen là da trắng. Tất cả mọi vị đạo sĩ trong bức tôn kính năm 1475 nổi tiếng của Botticelli là da trắng (như họ là trong bức Đoàn Đạo Sĩ của Benozzo Gozzoli). Đó là vì đó thật sự là những bức hoạ của nhà Medici, những người thích đồng hoá với những vị vua khôn ngoan và sáng láng này.

Danh hoạ người Bắc Ý là Andrea Mantegna cũng đã vẽ những bức tôn kính vốn biến Balthasa thành một người Châu Phi. Trong một tác phẩm gần gũi, chúng ta thấy một chiếc chén bằng sứ – một món quà có lẽ xuất phát từ Trung Quốc. Lý do cho sự bao gồm này, vốn crhi có thể là mang tính phản thời đại, vang vọng lại quyết định của Mantegna để làm cho Balthasar thành da đen: danh hoạ dường như là vẽ từ thế giới quanh ông. Mantegna đã kết hôn với gia đình nghệ nhân Bellini của Venice, một kiểu thành phố cảng biển nhộn nhịp nơi mà bạn có thể tìm thấy một chiếc chén Trung Quốc và – như câu chuyện của Othello đã kịch hoá ra – gặp được người da đen.

Các hình tượng Balthasars da đen trong nghệ thuật Phục Hưng thường được kết nối với những thành phố cảng như vậy. Gossaert là một điển hình tốt về điều này. Có lẽ ông bắt đầu sự nghiệp của mình tại Antwerp, một trong những cảng tấp nập nhất của Châu Âu và là một nơi mà bạn có thể gặp người Châu Phi. Vào năm 1521, Dürer đến thăm cảng và đã vẽ ngay một bức hoạ rất đánh động về Katharina, một người tớ hầu da đen trong một gia đình của một thương lái người Bồ Đào Nha là João Brandão. Nhật ký của Dürer ghi lại những quan hệ thân mật với các thương lái người Bồ Đào Nha là những người tặng cho ông những món quà độc lạ.

Trong Bức Tôn Kính Ba Vị Đạo Sĩ mê hồn và mang tính thôi miên của Hieronymus, được vẽ cho một cặp đôi người Antwerp vào những năm 19400, Thánh Joseph giặt tã lót của Hài Nhi Jesus thì đám đông lạ lùng này tràn vào khu máng cỏ, nơi mà những người Phản Kitô nhìn bằng sự ác tâm. Không thể chối cãi về sự tráng lệ của Balthasar của Bosch. Tương phản cách rõ nét với màu da của mình, chiếc dải đai tuyệt vời mà vị đạo sĩ mang là một sự thích thú siêu thực, trải dài trên mặt đất với một sự xuất hiện màu kem nhưng lại vững vàng, đầy các chi tiết lá cách công phu nhìn thì mang tính điêu khắc hơn là thêu may. Đây có thể là một trong những tác phẩm bằng ngà voi mà những con thuyền Bồ Đào Nha mang về từ tây Phi. Nhân vật Balthasar của Bosch, như bạn hầu như có thể nói, là mang lấy nghệ thuật Châu Phi.

Bức hoạ Adoration of the Magi altarpiece, by Hieronymus Bosch. (DEA/G Dagli Orti/De Agostini/Getty Images)
Bức hoạ Adoration of the Magi altarpiece, by Hieronymus Bosch. (DEA/G Dagli Orti/De Agostini/Getty Images)

Nếu điều đó có vẻ là một sự giãn ra, thì đó không phải là lần duy nhất. Có một bức tôn kính được thực hiện bởi Pieter Bruegel là học trò của Bosch thì Bức the Elder cũng mang lại cho Balthasar một chiếc áo choàng mầu ngà voi. Và quà tặng của ông là một chiếc bình vàng theo hình dáng của một con thuyền buồm, một hình ảnh đặc thù của việc buôn bán vàng và con người của vùng Atlantic. Bosch đã vẽ bức tôn kính của mình trong thập kỷ mà Columbus thực hiện việc đặt chân lên Tân Thế Giới. Những sự bắt chước của bức hoạ về một trái đất mới lạ, với ngôi sao toả sáng trên một thành phố đầy tương lai hứa hẹn, hoạ lại trong bức tuyệt phẩm của ông, bức The Garden of Earthly Delights. Bức tôn kính của Bosch là một sự noi theo mang tính ảo giác về một thế giới tái sinh, nơi mà những người nô lệ mà ông được thấy tại Antwerp đã biến đổi thành một vị vua tráng lệ và người quan tháp tùng của ông.

Dürer mang lại cho vị vua da đen của ông tư thế tương phản của một bức tượng cổ điển vầ, qua việc tự hoạ, dường như là mang lại cho vị vua lữ khách này cùng một kiểu nhìn mà ông có đối với những con người trên một chuyến đi của ông đến Vennice, nơi mà ông viết về những người lính rất gợi cảm. Bức tôn kính của ông dường như xưng thú ra những khát khao vượt ra khỏi những ranh giới. Danh hoạ viết về “Sự chất phác tinh tế của người dân ở những vùng đất lạ” và những quà tặng mà nhân vật Balthasar của ông mang lại dường như giống với một sự diễn tả về sự khâm phục này.

Dĩ nhiên bạn không thể tố cáo Dürer, Bosch hay Bruegel về việc hoạ ra một thế giới toàn trắng. Bức Tôn Kính Ba Đạo Sĩ trong Tuyết rất tráng lệ của Bruegel đưa các vị vua từ ở rất xa đến ngay một ngôi làng kiểu mẫu Châu Âu, run rẩy trong một Giáng Sinh trắng. Những bông tuyết trải trên bề mặt của bức hoạ – không chỉ là lần đầu tiên chúng được xuất hiện, mà còn là một trong những lập trường quan trọng nhất, khi Bruegel tán tỉnh với điều gì đó như một sự trừu tượng trong việc phác hoạ của ông về một vùng đất diệu kỳ đơn sắc.

Bức hoạ trông giống như một tấm thiệp Giáng Sinh được in trên bia của Dòng Trappist, mùa lễ hội được đưa đến những thái cực mang tính diệu kỳ. Những mái nhà xô nghiêng trắng xoá. Nền đất trắng xoá. Nhưng không phải mọi người đều trắng. Như WH Auden viết trong bài thơ của ông Musee des Beaux Arts, bậc thầy lão thành Bruegel tạo ra những biến cố mang tính ngẫu nhiên, nhưng lại mang tính xáo trộn, là một phần của một bức tranh rộng hơn về các biến cố không thể nhớ mỗi ngày. Ở đây ông kéo đẩy việc tôn kính, được cho là hành động chính, ra hẳn sang bên trái và thậm chí làm cho việc này được che đậy một nửa. Ba vị vua ngoại quốc? Sự hạ sinh của Đấng Messiah? Đó chỉ là một phần của đời sống của ngôi làng, với Balthasar như là một phần của cảnh tượng Châu Âu, sự hiện diện của ông được chấp nhận nhưng ít được chú ý.

Previous articleKinh Truyền Tin lễ thánh Stêphanô: trở nên nhân chứng
Next articleĐể có một khởi đầu mới thành công