NHÀ THỜ TÂN HÒA – SÀI GÒN
Nhà thờ Tân Hòa – thường được nhiều người trìu mến gọi bằng cái tên “Thánh Mẫu Điện” – không chỉ là một công trình tôn giáo quan trọng của giáo xứ Tân Hòa mà còn là một biểu tượng văn hóa đậm đà bản sắc Việt Nam. Chính cái tên “Thánh Mẫu Điện” đã mang đến cho ngôi nhà thờ này sự giao thoa tinh tế giữa niềm tôn kính Đức Maria và truyền thống tôn thờ Mẫu trong tín ngưỡng dân gian. “Mẫu” ở đây dĩ nhiên không chỉ là khái niệm người mẹ đơn thuần, mà còn là tượng trưng cho cội nguồn, sự bảo trợ và lòng yêu thương vô bờ của một đấng thiêng liêng. Từ đó, có thể thấy những giá trị tinh thần và văn hóa đặc sắc của người Việt đã được lồng ghép khéo léo trong từng chi tiết kiến trúc, tên gọi, cũng như sinh hoạt phụng vụ.
Giáo xứ Tân Hòa vốn có một bề dày lịch sử, gắn liền với những thăng trầm của cộng đồng dân cư. Khi ý tưởng xây dựng một công trình phụng vụ mới ra đời, ban hành giáo và các kiến trúc sư đã trăn trở: làm sao để kết hợp hài hòa giữa linh đạo Công giáo với những đặc trưng văn hóa dân tộc, đồng thời đáp ứng tốt nhu cầu sinh hoạt của giáo dân. Ý tưởng về một ngôi đình Việt Nam – vốn là nơi gắn kết cộng đồng làng xã, nơi thờ Thành hoàng và các vị thần bảo trợ – đã được chọn làm khuôn mẫu cho nhà thờ mới. Đình làng trong tâm thức người Việt không chỉ là kiến trúc mang giá trị thẩm mỹ, mà còn là dấu ấn của sự gắn bó keo sơn, cội nguồn truyền thống, và tấm lòng “uống nước nhớ nguồn”.
Từ hình ảnh ngôi đình, kiến trúc của Thánh Mẫu Điện lấy kiểu vuông (biểu tượng cho đất) làm nền tảng, hướng tới sự vững chãi và bình ổn. Mỗi cạnh của ngôi nhà thờ được xây dựng với độ dài 37 mét, cân đối và hài hòa. Sự vuông vức ở đây không chỉ đại diện cho mặt đất hay bốn phương trời, mà còn là lời nhắc nhở về tính cộng đồng, tính gắn bó và tương trợ lẫn nhau. Bên cạnh đó, việc quay mặt về hướng đông nam cũng được tính toán kỹ lưỡng. Vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa ở Việt Nam có những đặc điểm riêng, như mùa hè nóng ẩm và mùa đông se lạnh. Nhờ thiết kế mở và hướng đón gió này, nhà thờ có thể tối ưu hóa ánh sáng tự nhiên, giảm thiểu nắng nóng gay gắt và đón nhận luồng gió thoáng đãng vào bên trong. Về mùa đông, gió lạnh cũng không xộc thẳng vào, tạo nên môi trường ấm áp, dễ chịu cho sinh hoạt.
Một điểm đáng chú ý khác là cách bố trí không gian nội thất bên trong Thánh Mẫu Điện. Thay vì sử dụng quá nhiều trang trí rườm rà, các chi tiết kiến trúc được giản lược để làm nổi bật tinh thần tôn nghiêm và hướng tâm hồn con người về Chúa. Trần nhà được thiết kế cao ráo, tạo cảm giác thoáng đãng và khuyến khích lòng người hướng thượng. Mái của công trình có thể mô phỏng kiểu đình Việt, với độ uốn cong nhẹ, vừa thể hiện nét duyên dáng truyền thống, vừa có tính năng che mưa, che nắng hiệu quả. Bên trong, những cột trụ lớn gợi nhắc đến hình ảnh cột đình vững chãi, nơi dân làng xưa tụ họp để bàn việc chung. Ngày nay, tại Thánh Mẫu Điện, các hoạt động cộng đoàn, thánh lễ và những dịp đại lễ quan trọng của giáo xứ Tân Hòa vẫn diễn ra, trở thành nhịp cầu kết nối tình thân ái và lòng mến Chúa yêu người.
Bên cạnh đó, việc lồng ghép tinh thần “Mẫu” Việt Nam vào hình tượng Đức Maria cũng thể hiện tính uyển chuyển và dung hòa trong đời sống đức tin. Người Việt từ xa xưa đã có tín ngưỡng thờ Mẫu – thờ những vị thần, nữ thần biểu trưng cho nguồn nước, cho sự trù phú, cho mùa màng bội thu và cả sự bảo trợ cho cuộc sống ấm no. Khi Tin Mừng du nhập vào dải đất hình chữ S, hình ảnh Đức Mẹ, với lòng nhân từ và hiền mẫu, dễ dàng được người Việt đón nhận. Khái niệm “Mẫu” thoạt nghe tưởng như thuần chất dân gian, nhưng khi đặt cạnh niềm tin Kitô giáo, lại tỏa sáng một góc nhìn mới mẻ: Đức Maria chính là người Mẹ chung, dìu dắt con người đến với Chúa Giêsu. Việc gọi Thánh Mẫu Điện là cách để người Việt vừa bày tỏ lòng tôn kính Đức Trinh Nữ, vừa thể hiện sự gắn bó với căn tính văn hóa dân tộc.
Thánh Mẫu Điện không chỉ dừng lại ở giá trị tâm linh và nghệ thuật, mà còn phản ánh một thông điệp sâu sắc về sự hội nhập văn hóa. Giáo hội Công giáo Việt Nam từ nhiều thế kỷ qua luôn tích cực trong việc tìm hiểu, hòa nhập với phong tục, tập quán địa phương. Những người khởi xướng công trình này hẳn đã nhìn thấy tầm quan trọng của việc gắn kết hình thức phụng vụ với cách biểu đạt đậm chất Việt. Một nhà thờ mang dáng dấp đình làng sẽ phần nào xóa bỏ sự xa lạ đối với người dân xung quanh, mời gọi họ đến chiêm ngắm, tham quan và dần hiểu hơn về niềm tin Kitô giáo. Đồng thời, kiến trúc thuần Việt cũng là lời khẳng định rằng, đạo Công giáo không phải là một niềm tin ngoại lai, tách biệt với đời sống dân tộc, mà hoàn toàn có thể đâm chồi, nảy lộc trong lòng văn hóa Việt.
Trong thực tế, nhà thờ Tân Hòa từ lâu đã trở thành một địa điểm thu hút không chỉ giáo dân mà còn cả du khách yêu thích văn hóa, lịch sử và kiến trúc. Từng chi tiết cột, kèo, mái ngói đến hoa văn trang trí hay tượng đài đều ẩn chứa câu chuyện của hành trình hội nhập đức tin vào dòng chảy lịch sử dân tộc. Vào các dịp lễ lớn như lễ Giáng Sinh, lễ Phục Sinh hay lễ kính Đức Mẹ, khuôn viên nhà thờ trở nên nhộn nhịp với những buổi diễn nguyện, chương trình văn nghệ mang đậm tính dân gian, kết nối cộng đồng và để lại ấn tượng khó quên trong lòng người tham dự. Nhiều bạn trẻ, những người hiện đại, cũng bắt đầu tìm về cội nguồn truyền thống, cảm nhận được vẻ đẹp giao thoa nơi đây và thêm yêu mến đức tin, trân trọng di sản cha ông để lại.
Quan sát kỹ hơn, ta có thể thấy Thánh Mẫu Điện còn đóng vai trò như một “giáo đường cộng đồng”. Không hiếm những sự kiện xã hội, hoạt động thiện nguyện và giáo dục được tổ chức tại đây. Trẻ em của giáo xứ có không gian rộng rãi để tham gia các lớp giáo lý, các buổi sinh hoạt thiếu nhi. Người lớn tuổi thì họp nhau để làm việc bác ái, hỗ trợ những hoàn cảnh khó khăn, thể hiện tinh thần “lá lành đùm lá rách”. Có thể nói, công trình này không chỉ đơn thuần là một nơi thờ phượng, mà còn là trung tâm giao lưu, chia sẻ, góp phần gắn kết con người trong tình yêu thương.
Với giá trị văn hóa, kiến trúc và tâm linh độc đáo, Thánh Mẫu Điện – Nhà thờ Tân Hòa xứng đáng là một di sản đáng tự hào. Nếu coi văn hóa Việt Nam là một bức tranh đa sắc, thì đây chính là một nét chấm phá ấn tượng, hòa quyện tinh thần Kitô giáo với niềm tự hào dân tộc. Những ai đã từng có dịp ghé thăm nơi này sẽ cảm nhận được mối giao hòa giữa quá khứ và hiện tại, giữa hồn Việt và tâm tình tôn giáo, giữa chất phác mộc mạc và vẻ đẹp uy nghiêm.
Trải qua thời gian, ngôi thánh đường này vẫn đứng vững như một nhân chứng sống cho sự hòa hợp ấy. Đằng sau mỗi hàng gạch, mỗi viên ngói, mỗi tấm gỗ và thánh tượng là công sức, tâm huyết của biết bao con người, từ những nhà sáng lập, kiến trúc sư, đến giáo dân và những người thợ thủ công. Tất cả chung tay tạo nên một công trình giàu tính biểu tượng, mở ra không gian gặp gỡ giữa tâm linh và văn hóa. Đó cũng là một hình ảnh thu nhỏ của đất nước Việt Nam – luôn sẵn sàng tiếp thu, hội nhập nhưng vẫn giữ gìn căn tính truyền thống. Nhờ thế, Thánh Mẫu Điện tại giáo xứ Tân Hòa không chỉ gợi niềm tự hào, mà còn nhắc nhở mỗi người về cội nguồn sâu xa, về trách nhiệm gìn giữ và phát huy những giá trị quý báu.
Như vậy, câu chuyện của Nhà thờ Tân Hòa – Thánh Mẫu Điện không chỉ là chuyện của một công trình tôn giáo thuần túy. Đây là dấu ấn độc đáo về bản sắc Việt trong lòng Công giáo, là minh chứng cho sự linh hoạt, hội nhập của Giáo hội tại mảnh đất này. Nó cũng thể hiện hành trình tìm kiếm điểm chung giữa lòng sùng kính Đức Maria và niềm tin lâu đời vào các vị Mẫu của người Việt. Từ đó, bất cứ ai đặt chân đến nơi này đều có thể cảm nhận được bầu khí linh thiêng trầm mặc, ẩn chứa một bản giao hưởng của cả truyền thống và hiện đại, của văn hóa dân gian và đạo lý Công giáo, của lòng tôn kính Đấng Thiêng Liêng và tình yêu cuộc sống thường nhật.
Ngày nay, khi những ngôi thánh đường tân tiến theo phong cách phương Tây xuất hiện ngày một nhiều, Thánh Mẫu Điện vẫn giữ vững vẻ đẹp riêng đầy chất Á Đông. Chính sự độc đáo này đã trở thành một phần của sức sống giáo xứ Tân Hòa, phản ánh dấu ấn lịch sử và nỗ lực bảo tồn bản sắc. Đến đây, không khó để nhận ra rằng, việc sống đạo không có nghĩa là tách biệt khỏi nền văn hóa bản địa, mà chính trong việc trân trọng, gìn giữ và đẩy mạnh các giá trị văn hóa, đức tin mới thực sự đơm hoa kết trái. Thánh Mẫu Điện vì thế chẳng những đáp ứng nhu cầu cầu nguyện, mà còn đóng vai trò là sợi dây gắn kết những trái tim cùng hướng về Thiên Chúa, đồng thời khơi gợi tinh thần yêu mến quê hương, yêu mến cội nguồn nơi mỗi người dân Việt.
Tóm lại, Thánh Mẫu Điện tại giáo xứ Tân Hòa là một công trình mang đậm dấu ấn Việt Nam, thể hiện qua kiến trúc đình làng độc đáo, qua cách gọi tên đậm chất dân gian và qua tinh thần “Mẫu” gắn liền với Đức Maria. Công trình này đã, đang và sẽ tiếp tục là chứng nhân cho sự hòa hợp giữa đạo và đời, giữa lòng sùng mộ Đức Maria và văn hóa thờ Mẫu cổ truyền, giữa tính phổ quát của Công giáo và đặc trưng bản địa của dân tộc ta. Đó là nét đẹp trường tồn, là giá trị văn hóa, là di sản quý báu mà mọi thế hệ nên trân trọng, gìn giữ, để rồi khi bước vào thềm Thánh Mẫu Điện, bất cứ ai cũng có thể cảm nhận rõ mối dây liên kết thiêng liêng đã bền chặt suốt nhiều thế kỷ trong đời sống đức tin và truyền thống Việt Nam.
NHÀ THỜ TÂN HÒA – SÀI GÒN – Lm. Anmai, CSsR