PHÁT HIỆN NƠI BẮT NGUỒN NHIỀU CÂU CHUYỆN TRONG THÁNH KINH
Trên vùng đất Jordan ngày nay, nơi dòng sông Zarka uốn lượn giữa những ngọn đồi khô cằn, các nhà khảo cổ học đã lần ra dấu vết của một địa danh từng vang danh trong Thánh Kinh: Mahanaim. Không chỉ là một cái tên được ghi chép trong kinh sách, Mahanaim còn được cho là nơi khởi nguồn của nhiều câu chuyện thiêng liêng trong lịch sử Do Thái cổ đại – từ những cuộc gặp gỡ thiên sứ đến những biến cố chính trị đầy kịch tính. Hơn thế, các nhà nghiên cứu còn phát hiện tàn tích của một cung điện tráng lệ tại đây, nơi có thể từng là chốn lui tới của các vị vua Israel thời xa xưa. Phát hiện này không chỉ mở ra một cánh cửa dẫn vào quá khứ, mà còn làm sống lại những trang sử của Cựu Ước, nơi đức tin, quyền lực và số phận con người đan xen trong một bức tranh lịch sử đầy sắc màu.
Mahanaim: “Trại đôi” bên dòng sông Zarka
Mahanaim, một cái tên xuất hiện tới 13 lần trong Cựu Ước, không chỉ là một địa danh mà còn là một biểu tượng mang ý nghĩa sâu sắc trong văn hóa và tôn giáo Do Thái. Trong tiếng Do Thái cổ, “Mahanaim” (Makhanagim) có nghĩa là “trại đôi”, gợi lên hình ảnh hai nơi trú ngụ nằm cạnh nhau – một sự kết nối độc đáo giữa con người và thiên giới. Lần đầu tiên cái tên này được nhắc đến trong Sách Sáng Thế 32:1-2: “Ông Giacóp đang đi đường thì có những sứ thần của Thiên Chúa gặp ông. Vừa thấy các sứ thần, ông Giacóp nói: ‘Đây là trại của Thiên Chúa’, và ông đặt tên cho nơi ấy là Makhanagim”. Khoảnh khắc Giacóp, tổ phụ của dân Israel, gặp gỡ các thiên sứ đã biến Mahanaim thành một địa điểm thiêng liêng, nơi giao thoa giữa thế giới hữu hình và vô hình.
Ngày nay, các nhà khảo cổ học tin rằng Mahanaim chính là Tall adh-Dhahab al-Gharbi, một ngọn đồi nằm ở khúc cua của sông Zarka, cách nơi dòng sông này hòa vào sông Jordan khoảng 6 cây số. Công trình nghiên cứu này được dẫn dắt bởi hai chuyên gia hàng đầu: Israel Finkelstein từ Đại học Tel Aviv và Tallay Ornan từ Đại học Do Thái tại Jerusalem. Họ đã dành nhiều năm phân tích các cổ vật khai quật được tại khu vực, từ những mảnh gốm vỡ đến những khối đá chạm khắc, đồng thời đối chiếu với các đoạn văn trong Thánh Kinh để rút ra kết luận. Theo họ, Tall adh-Dhahab al-Gharbi không chỉ là một thị trấn cổ thuộc thời đồ sắt, mà còn là một phần quan trọng của vương quốc Israel cổ đại – thường được gọi là Vương quốc Phía Bắc – một thực thể chính trị từng tồn tại từ thế kỷ X đến thế kỷ VIII Trước Công nguyên.
Nhưng điều gì khiến Mahanaim trở nên đặc biệt? Không chỉ là vị trí địa lý gần sông Jordan – một trong những con sông mang ý nghĩa biểu tượng lớn nhất trong Thánh Kinh – Mahanaim còn nằm ở ngã ba của những con đường thương mại và quân sự cổ xưa, nối liền các vùng đất màu mỡ của Canaan với những sa mạc rộng lớn ở phía đông. Chính vị trí chiến lược này đã biến nó thành một trung tâm quan trọng, nơi các sự kiện lịch sử và tôn giáo đan xen, để lại dấu ấn sâu đậm trong ký ức của dân tộc Do Thái.
Hai ngọn đồi, hai bí ẩn lịch sử
Cuộc nghiên cứu không chỉ dừng lại ở Tall adh-Dhahab al-Gharbi. Các nhà khảo cổ còn chú ý đến một ngọn đồi nhỏ hơn nằm ngay bên kia dòng sông Zarka: Tall adh-Dhahab esh-Sharqi. Hai ngọn đồi này, dù cách nhau chỉ một con sông hẹp, lại mang trong mình những câu chuyện khác nhau nhưng gắn bó chặt chẽ. Nếu Tall adh-Dhahab al-Gharbi được xác định là Mahanaim, thì Tall adh-Dhahab esh-Sharqi rất có thể là Penuel – một địa danh khác được nhắc đến trong Thánh Kinh, nổi tiếng với câu chuyện Giacóp vật lộn với một thiên sứ và được ban tên mới “Israel” (Sáng Thế 32:22-31). Theo Cựu Ước, Penuel cũng là nơi có một đền thờ thiêng liêng, một trung tâm tôn giáo quan trọng của người Do Thái cổ đại.
Tại Tall adh-Dhahab esh-Sharqi, các nhà khảo cổ đã phát hiện một nền tảng hình chữ nhật được xây dựng kiên cố, có kích thước phù hợp với mô tả về một ngôi đền thờ nhỏ trong kinh sách. Dù không còn dấu vết của các bức tường hay mái che, nền tảng này được cho là tàn tích của đền thờ tại Penuel, nơi Giacóp từng cầu nguyện và đối mặt với định mệnh của mình. Sự gần gũi địa lý giữa hai ngọn đồi – chỉ cách nhau vài trăm mét qua dòng sông Zarka – càng củng cố giả thuyết về ý nghĩa “trại đôi” của Mahanaim. Như Giáo sư Bartosz Adamczewski từ Đại học Kardynała Stefan Wyszyński ở Warsaw nhận xét: “Vị trí của Tall adh-Dhahab al-Gharbi và Tall adh-Dhahab esh-Sharqi không chỉ phù hợp với mô tả trong Thánh Kinh, mà còn phản ánh một cách sống động khái niệm về sự kết nối giữa hai không gian – một dành cho con người, một dành cho Thiên Chúa.”
Để làm sáng tỏ mối liên hệ này, đội nghiên cứu đã sử dụng cả công nghệ hiện đại lẫn phương pháp truyền thống. Họ phân tích các lớp đất tại hai địa điểm, tìm kiếm dấu vết của gốm sứ, công cụ và các vật liệu xây dựng từ thời đồ sắt. Kết quả cho thấy cả hai ngọn đồi đều có dấu hiệu sinh hoạt mạnh mẽ trong khoảng thế kỷ IX đến VIII Trước Công nguyên – thời kỳ đỉnh cao của vương quốc Israel dưới triều đại Jeroboam II. Chính sự đồng nhất về thời gian và không gian này đã giúp các nhà khoa học khẳng định rằng Mahanaim và Penuel không chỉ là hai địa danh trong kinh sách, mà còn là những thực thể lịch sử có thật, từng đóng vai trò quan trọng trong đời sống của người Do Thái cổ đại.
Tàn tích cung điện: Dấu chân của các vị vua
Một trong những phát hiện ấn tượng nhất tại Tall adh-Dhahab al-Gharbi là tàn tích của một cung điện cổ, được khai quật bởi một đội ngũ khảo cổ Đức từ năm 2005 đến 2011. Trong suốt 6 năm miệt mài đào bới, họ đã tìm thấy 10 khối đá chạm khắc tinh xảo, mỗi khối như một mảnh ghép kể lại câu chuyện về cuộc sống của giới tinh hoa thời cổ đại. Một khối đá khắc hình một người đàn ông mang theo một con dê đến một bữa tiệc, có lẽ là hình ảnh của sự sung túc và lễ hội – một cảnh tượng phổ biến trong các cung điện hoàng gia. Một khối khác mô tả hai người đứng chơi đàn lia, một loại nhạc cụ dây cổ xưa, gợi lên âm hưởng của những buổi yến tiệc xa hoa. Những khối đá còn lại khắc họa chiến mã phi nước đại, cây chà là mọc thẳng giữa sa mạc, và đầu sư tử oai vệ – tất cả đều là biểu tượng của quyền lực, thịnh vượng và sự bất khuất.
Finkelstein và Ornan tin rằng những khối đá này là phần còn lại của một cung điện dành cho tầng lớp thượng lưu, rất có thể là nơi các vị vua Israel từng đặt chân. Để củng cố giả thuyết, họ so sánh phong cách chạm khắc tại Tall adh-Dhahab al-Gharbi với các bức phù điêu từ thế kỷ VIII Trước Công nguyên tại Kuntillet’ Ajrud – một địa điểm khảo cổ ở sa mạc Sinai, từng thuộc quyền kiểm soát của vương quốc Israel. Sự tương đồng không chỉ nằm ở kỹ thuật đẽo đá, mà còn ở các motif trang trí như hình ảnh cây chà là và động vật – những yếu tố đặc trưng của nghệ thuật Israel cổ đại. Những phát hiện tương tự cũng được ghi nhận tại các địa điểm khảo cổ ở miền nam Syria và Jordan, cho thấy một mạng lưới văn hóa và nghệ thuật rộng lớn, được xây dựng dưới sự bảo trợ của các vị vua Israel.
Dựa trên các manh mối này, các nhà nghiên cứu kết luận rằng cung điện tại Tall adh-Dhahab al-Gharbi có thể được xây dựng dưới triều đại Jeroboam II – vị vua thứ 13 của vương quốc Phía Bắc, người trị vì từ khoảng năm 786 đến 746 Trước Công nguyên. Jeroboam II được ghi nhận trong Sách Các Vua (2 Các Vua 14:23-29) là một vị vua tài năng, người đã mở rộng lãnh thổ và mang lại sự thịnh vượng cho Israel. Ông cũng được nhắc đến trong Sách Amos và Sách Hoshea như một nhân vật quyền lực, dù không phải lúc nào cũng được đánh giá tích cực bởi các tiên tri. Nếu Mahanaim thực sự là một trong những trung tâm hành chính của triều đại này, thì cung điện tại đây có thể đã chứng kiến những quyết định lớn lao, từ việc điều hành đất nước đến việc chuẩn bị cho các cuộc chiến tranh.
Mahanaim trong dòng chảy lịch sử Thánh Kinh
Mahanaim không chỉ là một địa danh địa lý, mà còn là sân khấu của những sự kiện trọng đại trong lịch sử Do Thái. Theo 2 Samuel 2:8-9, sau cái chết của Vua Saul, Ishbaal – con trai ông – được phong vua tại Mahanaim, biến nơi đây thành thủ đô tạm thời của vương quốc Israel trong một giai đoạn hỗn loạn. Sau này, Vua David – một trong những nhân vật vĩ đại nhất của Thánh Kinh – cũng tìm đến Mahanaim để ẩn náu khi bị con trai Absalom nổi loạn chống lại mình (2 Samuel 17:24-27). Trong những ngày tháng chạy trốn, David đã nhận được sự giúp đỡ từ người dân Mahanaim, biến nơi đây thành một pháo đài an toàn giữa lằn ranh sinh tử. Finkelstein, khi trao đổi với Live Science, nhấn mạnh rằng những câu chuyện này không chỉ là truyền thuyết, mà có thể phản ánh vai trò thực sự của Mahanaim như một trung tâm chính trị và quân sự trong thời kỳ chiến tranh.
Nhưng Mahanaim không chỉ là nơi của các vị vua và chiến trận. Với cái tên “trại của Thiên Chúa”, nó còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Khi Giacóp đặt tên cho nơi này, ông không chỉ ghi dấu một trải nghiệm cá nhân, mà còn tạo nên một biểu tượng cho sự hiện diện của Thiên Chúa trong cuộc sống con người. Chính sự kết hợp giữa yếu tố lịch sử và tâm linh đã khiến Mahanaim trở thành một địa danh độc đáo, nơi các nhà khảo cổ ngày nay có thể lần theo dấu vết của cả vương quyền lẫn đức tin.
Từ quá khứ đến hiện tại: Mahanaim kể chuyện
Phát hiện tại Tall adh-Dhahab al-Gharbi không chỉ là một thành tựu khảo cổ học, mà còn là một hành trình khám phá mối liên kết giữa lịch sử và Thánh Kinh. Dù không thể chứng minh từng chi tiết trong các câu chuyện kinh sách – như việc Giacóp thực sự gặp thiên sứ hay David từng bước qua cánh cổng cung điện – những tàn tích tại đây đã hé lộ một phần sự thật về vương quốc Israel cổ đại. Đó là một nền văn minh từng phát triển rực rỡ bên bờ sông Jordan, để lại dấu ấn qua những khối đá chạm khắc, những bức tường đổ nát và những câu chuyện được truyền qua hàng nghìn năm.
Khi đứng trước Tall adh-Dhahab al-Gharbi ngày nay, ta không khỏi tưởng tượng về những ngày tháng xa xưa. Liệu tiếng đàn lia có từng vang lên trong những buổi tiệc hoàng gia tại cung điện này? Liệu bước chân của Vua David có thực sự in dấu trên con đường dẫn đến Mahanaim khi ông chạy trốn Absalom? Hay ánh mắt của Giacóp từng ngước lên bầu trời đầy sao, cảm nhận sự hiện diện của Thiên Chúa giữa vùng đất hoang vu? Dù câu trả lời vẫn còn nằm trong bóng tối của lịch sử, Mahanaim – với cái tên “trại đôi” – vẫn là một lời nhắc nhở rằng quá khứ và hiện tại, con người và Thiên Chúa, luôn có những điểm giao thoa kỳ diệu.
Phát hiện này cũng đặt ra những câu hỏi lớn hơn cho chúng ta: Làm thế nào để những câu chuyện trong Thánh Kinh tiếp tục truyền cảm hứng trong thế giới hiện đại? Liệu những tàn tích tại Tall adh-Dhahab al-Gharbi có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn về nguồn gốc của đức tin Do Thái và Kitô giáo? Với các nhà khoa học, đây là một cơ hội để tiếp tục đào sâu vào lịch sử. Với những người tìm kiếm ý nghĩa tâm linh, đây là một lời mời gọi nhìn lại quá khứ để thắp sáng hiện tại.
Kết nối với vùng đất thiêng
Mahanaim, dù giờ đây chỉ còn là những đống đá đổ nát bên dòng sông Zarka, vẫn mang trong mình sức sống của một thời đại đã qua. Nó không chỉ là một địa danh trên bản đồ khảo cổ, mà còn là một phần của câu chuyện lớn hơn về loài người – câu chuyện về sự đấu tranh, niềm tin và hy vọng. Những khối đá chạm khắc tại Tall adh-Dhahab al-Gharbi không chỉ kể về các vị vua và cung điện, mà còn thì thầm về những con người bình thường từng sống, làm việc và cầu nguyện tại đây. Họ có thể là những người nông dân trồng cây chà là bên sông, những nghệ nhân đẽo đá dưới ánh nắng gay gắt, hay những gia đình tìm kiếm sự che chở trong thời chiến.
Ngày nay, khi Jordan trở thành điểm đến của các nhà khảo cổ và du khách từ khắp nơi trên thế giới, Mahanaim tiếp tục là một cầu nối giữa các nền văn hóa và thời đại. Nó nhắc nhở chúng ta rằng lịch sử không chỉ là những sự kiện khô khan, mà là những câu chuyện sống động về con người – những con người đã yêu, đã chiến đấu và đã tin tưởng vào một điều gì đó lớn lao hơn chính mình. Với sự hướng dẫn của các nhà khoa học như Finkelstein và Ornan, chúng ta đang từng bước khám phá những bí mật của vùng đất này, nhưng có lẽ, bí mật lớn nhất vẫn nằm trong lòng mỗi người: Mahanaim có ý nghĩa gì với bạn?
Lm. Anmai, CSsR tổng hợp