Truyền thông chính là gặp gỡ, và đây có lẽ là điều cần nhấn mạnh trong mục vụ truyền thông. Một cách dễ hiểu, khi nhắc đến mục vụ truyền thông, cũng nên ghi nhận vài động từ liên hệ được khởi đầu bằng chữ “truyền”.
1. Truyền đạt
Lần giở mục từ “truyền thông” trong các bộ tự điển phổ thông, người ta được biết một cách tổng quát đó là hành trình của một sứ điệp có điểm phát và điểm nhận, giống như nhịp cầu có một đầu nơi bờ bên này và đầu khác ở bờ bên kia. Cầu chỉ thông khi để cho kẻ qua người lại, tương tự như thế, sứ điệp chỉ gọi là truyền thông khi người ta nhận được nội dung đã phát đi. Vấn đề đặt ra ở đây trước hết thuộc lãnh vực đạo đức truyền thông, cần phải truyền đi chân lý và làm sao để chân lý đạt đến đối tượng đang chờ đón. Tất cả tùy thuộc vào con người, vừa là chủ thể vừa là đối tượng của truyền thông.
Nếu chân lý được phóng đại tô mầu hoặc bị sàng lọc gọt giũa khi truyền đi thì rõ ràng tính khách quan đã bị thương tổn, có nguy cơ bóp méo sự thật hoặc làm biến dạng chân lý. Một nửa chiếc bánh mì vẫn còn là bánh mì, nhưng một nửa sự thật đã đồng nghĩa với sự lừa dối. Đó là ở phía “truyền đi”. Còn ở đầu “nhận về”, chân lý dầu tùy thuộc vào nhiều yếu tố hoặc chủ quan của người nhận hay tương quan của môi trường, nhưng tựu trung vẫn tùy thuộc khuôn định của phía “truyền đi”. Qua hành trình truyền đi như thế mà chân lý vẫn đến được người nhận một cách tròn đầy, thì phải nói: đó là sự truyền đạt thành công hay truyền thông đồng nghĩa với truyền đạt.
Hiệu quả trái chiều của truyền thông cũng lẩn khuất ngay giữa những công đoạn truyền thông, như bóng tối ở ngay dưới chân đèn, nên xin hết sức tỉnh táo để việc truyền đi được trọn vẹn thì việc nhận về mới mong được vẹn tròn. Về khía cạnh khách quan của chân lý truyền đạt, xin lấy trường hợp “tin đồn” như một kinh nghiệm: từ “đồn” khó đứng một mình, mà thường đi kèm với một từ nữa cho thấy sự chủ quan tệ hại: “đồn đoán”, đồn vì đoán thế thôi; “đồn đại”, đồn không cần biết đến trách nhiệm; “đồn thổi”, khi đồn còn thổi phồng sự kiện thêm lên.
Nếu động từ truyền đạt gợi lên trách nhiệm của người làm việc truyền thông đối với chân lý, thì động từ truyền tải lại hướng tới những yếu tố kỹ thuật nhiều hơn. Trước Công Đồng Vatican II, truyền thanh chiếm ưu thế; sau Công Đồng truyền hình từ từ lên ngôi, và hôm nay nhiều phương tiện truyền thông mới mẻ kỹ thuật số đã ra đời, từ hình dạng nhỏ xíu đến mô hình vĩ đại hoành tráng khiến ở đầu “nhận về” người ta cảm thấy choáng váng. Kỷ nguyên số đã khởi đầu và thời kỳ bùng nổ thông tin đã phát huy tầm ảnh hưởng. Vấn đề đặt ra tiếp theo là phải sử dụng phương tiện nào và phải sử dụng ra sao để áp dụng vào lãnh vực mục vụ truyền thông.
Thực ra, Giáo Hội rất nhạy cảm với việc vận dụng các phương tiện kỹ thuật để thực thi sứ mạng của mình. Từ thời Đức Giáo Hoàng Piô XII, thế giới công giáo đã biết đến những thông điệp truyền thanh, sang thời của các Giáo Hoàng cận đại, người ta lại được xem chương trình truyền hình trực tiếp về những biến cố hay những cử hành trong đời sống Giáo Hội năm châu. Và cũng không lâu, nhất là vào dịp đại hội giới trẻ thế giới, đức đương kim Giáo Hoàng Bênêđictô XVI cũng có cả địa chỉ email cá nhân hay trang tweeter để gặp gỡ giao lưu với những con người thế hệ số hóa và cũng để truyền tải đến họ những giáo huấn khích lệ hợp thời.
Ngày xưa người ta phải vất vả để tra cứu hoặc xác minh một điều gì thuộc Giáo Hội công giáo toàn cầu hay địa phương, ngày nay xem ra nhẹ nhàng hơn nhiều, với những phương tiện lớn nhỏ trong tầm tay, như người ta nói, “chỉ cần nhắp chuột” là mọi sự được phơi bày ra trước mắt. Vấn đề xem ra đã dịch chuyển, không phải lo lắng kiếm tìm nữa mà là biết định hướng những chọn lựa của mình sao cho phù hợp. Trong hướng truyền tải này, lãnh vực của mục vụ truyền thông thật mênh mông rộng lớn, vừa đáp ứng đòi hỏi của phương tiện kỹ thuật mỗi ngày mỗi nâng cao, vừa thỏa mãn nguyện vọng của tín hữu cũng mỗi ngày mỗi đa dạng.
3. Truyền rao
Không phải vô tình mà ngày truyền thông thế giới lại rơi vào ngày lễ Thăng Thiên, nhưng do một sự chọn lựa có chủ ý. Khi Chúa Giêsu lên trời, Người để lại cho các môn đệ lệnh truyền “Hãy đi khắp thế gian rao giảng Tin Mừng cho mọi loài thụ tạo” (Mc 16,15), để khởi đi từ đó, các tông đồ lên đường truyền giáo, cộng đoàn Giáo Hội được thiết lập và những bước chân không mệt mỏi của người loan báo Tin Mừng đã làm nên lịch sử Giáo Hội. Có truyền giáo là có truyền thông, và bởi vì có truyền rao sứ điệp cứu rỗi của Tin Mừng nên mới có những người lắng nghe, đón nhận đức tin và được sống trong ơn cứu rỗi.
Sứ điệp mùa Phục Sinh vắn tắt chỉ là một lời vừa loan báo vừa làm chứng “Chúa đã sống lại thật”, đã trở thành khuôn mẫu cho mục vụ truyền thông, một mặt cho thấy khi làm việc truyền thông cũng canh cánh bên lòng sứ mạng phải truyền rao chân lý Chúa Kitô, và mặt khác kêu gọi duy trì một sự quân bình giữa tin tức và Tin Mừng để đời được dẫn đến với đạo và cũng để đạo luôn có cơ hội để lan tỏa vào đời. Truyền giáo là nghĩa vụ “thông truyền điều đã thấy và đã nghe” (1 Ga 1,3) để mọi người được hiệp thông với Thiên Chúa. Đây là điểm khác biệt giữa truyền thông xã hội và truyền thông công giáo. Trong khi truyền thông xã hội khai thác thông tin theo quy luật cung cầu của thị trường, thì truyền thông công giáo lại xác định hướng đi của mình là mùa màng trong đời sống đức tin.
Ước mong mỗi người khi tham gia mục vụ truyền thông cũng quan tâm hơn nữa đến kênh truyền rao Tin Mừng vốn thuộc bản chất của Giáo Hội và là ưu tư cấp bách trong mục vụ của mỗi địa phương.
Dựa vào bài Phúc âm sáng nay, tôi chia sẻ ba điều liên quan đến vấn đề truyền thông.
1. Tự nguyện
Chúa Giêsu tự nguyện đến với bệnh nhân. Không ai xin cả, không luật lệ nào bắt buộc và chính người đau yếu cũng không có nét gì bộc lộ qua lời thỉnh cầu. Nhưng Chúa Giêsu đọc được ước nguyện của anh và Chúa rất tâm lý: “anh có muốn được khỏi bệnh không? muốn được chữa lành không?”. Tất nhiên là câu trả lời có.
Yếu tố tâm lý nói lên sự gần gũi và niềm vui của người làm công tác truyền thông. Làm sao chân lý mình truyền đi, cái tin mà mình truyền đi phải là tin gây được hiệu quả tích cực trong nhịp sống của những người lắng nghe phần truyền tải của mình. Đây là một kỹ năng cần phải trau dồi. Truyền thông cũng cần tôn trọng và gặp gỡ con người mà mình phục vụ. Trong thông điệp truyền thông lần thứ 48, Đức Giáo Hoàng Phanxicô nhấn mạnh, truyền thông phải là cơ hội để gặp gỡ để thăng tiến đối tượng mà mình làm việc, ở đây không phải chỉ là yếu tố máy móc, kỹ thuật mà chính là yếu tố con người.
Chúa Giêsu chữa lành bệnh nhân không điều kiện. Không có chữ nếu, nếu anh tin hay là nếu thế nọ thế kia …không có một điều kiện nào hết. Ngài cho anh ta khỏi bệnh ngay lập tức, khỏi một cách ngoạn mục, chỉ bằng mấy động từ chuyển động: hãy đứng lên, hãy vác chõng, hãy đi. Ba động từ chuyển động, làm khởi phát lên một cái gì mới lắm so với tình trạng trước của anh ta. Đứng dậy, bởi vì trước đây anh ta nằm. Vác chõng, bởi vì cả đời trước đây 38 năm anh gắn liền với chiếc chõng của mình. Đi, bao nhiêu năm không đi được giờ đây bỗng nhiên đi là cả một cái gì mới mẻ xuất hiện, làm thay đổi vận mạng cuộc đời, anh ta đón nhận một tình trạng mới.
Đức Giêsu Kitô là dung mạo của Thiên Chúa ở với con người. Ngài chữa lành cho bệnh nhân không điều kiện. Đây là hình ảnh đẹp cho những người làm công tác truyền thông. Không chỉ là yếu tố tâm lý theo tình cảm thuở ban đầu nhưng là những gì đụng chạm đến nỗi đau của con người hôm nay. Những chân lý chúng ta truyền đạt phải là những chân lý mang tính tích cực, bồi bổ những điều tốt, những định hướng từ trong Giáo lý Công giáo, trong Giáo lý Phúc âm, và nhất là nó phải mang tính đồng hành với con người thời đại.
Chúa Cứu Thế thật dịu hiền khi chữa lành cho anh bại liệt. Chúa không tỏ uy quyền một chút nào cả, không chống đối lại những người rình rập mình. Gặp lại anh ta trong đền thờ, Chúa Giêsu rất dịu hiền nói như là một lời chào hỏi sởi lởi: thôi nhé, hôm nay đã khỏe rồi, chúc mừng anh và nhớ trong tương lai đừng phạm tội nữa…Khuôn mặt Đấng Cứu Thế thật dịu hiền làm sao. Chúa mở toang cánh cửa tương lai để mời anh ta bước vào.
Sở dĩ tôi gọi anh chị em là những thừa tác viên mới trong công cuộc truyền giáo mới là bởi vì anh chị em là những người gắn bó với một phương tiện mới. Đó chính là phương tiện truyền thông với tất cả những kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm anh chị em đạt được đó đây qua những khóa bồi dưỡng hay qua những tháng ngày mình thực thi tác vụ. Xem như là một tác vụ là muốn định hình tất cả anh chị em ở trong sinh hoạt của Giáo hội, nhất là Giáo hội hiện nay trong công cuộc truyền giáo mới.
Là thừa tác viên như thế, anh chị em cũng được mời gọi để bộc lộ một khuôn mặt dịu hiền, có thể với máy tính, có thể với ống kính, có thể với tất cả những phương tiện hiện đại anh chị em có trong tay.
Từ mẫu gương dịu hiền của Đấng Cứu Thế, anh chị em hãy nhạy cảm với những nhu cầu của cuộc sống hôm nay và biết đáp ứng với tất cả trái tim mình. Người nào làm việc với trái tim thì sẽ có khuôn mặt khác lắm với những người chỉ làm việc với những khuôn thước lề luật.
Tôi gọi anh chị em là thừa tác viên mới trong công cuộc truyền giáo mới. Giáo hội luôn luôn mở rộng cánh cửa để anh chị em đi đến với lĩnh vực truyền thông, đáp lại lời kêu gọi của Giáo hội để phục vụ Giáo hội trong một lãnh vực hoàn toàn mới. Để loan báo Tin mừng, truyền thông góp phần quan trọng. Một mẩu tin được anh chị em đúc kết lại, viết lại với kỹ thuật của mình, đăng tải… rồi một cộng đoàn, một gia đình, một cá nhân khác đọc được, họ cũng cảm nhận được tất cả những cái gì anh chị em trao gởi trong đó. Nếu đó Tin mừng Phúc âm, là niềm vui, họ chia sẻ đồng cảm và sống sứ điệp ấy.
Truyền thông là cơ hội gặp gỡ giữa con người với nhau và đồng thời là dịp xây dựng tình cận thân trong ý nghĩa của Tin mừng. Đó là hình ảnh của người Samaritanô nhân hậu. Anh chị em phục vụ trong lãnh vực truyền thông, bằng ý nghĩ, bằng tư tưởng, bằng ngòi bút, viết một bản tin tạo nên hiệu ứng gặp gỡ, gieo trồng niềm hy vọng.